De personele bezetting van jeugdgevangenis Teylingereind in Sassenheim groeit weer, na een paar magere jaren. Gevolg is dat er minder incidenten zijn en het leefklimaat verbetert, zo blijkt uit onderzoek. Tegelijkertijd blijven er zorgen over de kinderrechten.
Personeelsgebrek, een hoge werkdruk en veel verzuim waren een paar jaar geleden meer regel dan uitzondering in jeugdgevangenissen. Ook Teylingereind, één van de grootste justitiële jeugdinrichtingen van het land, kampte met deze problemen. Sinds vorig jaar gaat het weer de goede kant op, constateert directeur-bestuurder Soraya Beumer. „We zien een voorzichtige groei in onze personele bezetting. Ook het aantal incidenten is sterk verminderd.”
Het verzuim onder personeel dat direct met de gedetineerde jongeren werkt, is bijna gehalveerd: van twintig naar elf procent. „Nog steeds hoog, vanwege de lastige taak die daar ligt”, verklaart ze. „Na een incident vallen soms meerdere mensen een paar weken uit. Maar het aantal agressieve voorvallen naar medewerkers is vorig jaar gehalveerd, het geweld tussen jongeren is met tweederde afgenomen. Die zaken werken op elkaar in.”
Stabiel positief
Onderzoeker Peer van der Helm van de Hogeschool Leiden, die sinds 2007 het leefklimaat in Teylingereind bestudeert, bevestigt de ontwikkeling. „De laatste metingen laten een stabiel positief beeld zien”, stelt hij vast. Omdat de Hogeschool hetzelfde onderzoek ook in de andere jeugdgevangenissen doet, kan hij een vergelijking maken. „We zien dat Teylingereind het beter doet.”
Op punten als veiligheid, betrokkenheid en de sfeer in de groepen scoort Teylingereind goed. „Eén punt is minder: wat ze leren. Dat is te verklaren doordat de doelgroep ouder is geworden dan een paar jaar geleden. Een vijftienjarige kun je meer bijbrengen dan een jongvolwassene. Het klimaat op de interne school zelf is trouwens heel goed.”
Verscherpt toezicht
De geluiden zijn positiever dan een paar jaar geleden. In 2021 stelden de gezamenlijke inspecties alle jeugdgevangenissen onder verscherpt toezicht, ook Teylingereind. Vanwege de personeelstekorten bestond de vrees dat het personeel de taken niet goed zou kunnen uitvoeren. Ook de veiligheid zou daardoor onder druk staan.
Die bezorgdheid bleek niet onterecht: in Breda bracht een jongere in april 2022 een medegedetineerde om met een mes. Aan het eind van dat jaar meldden de inspecties dat de kritische grens voor het goed uitvoeren van het jeugdstrafrecht was bereikt.
Minister Franc Weerwind van Rechtsbescherming nam verschillende maatregelen. Eind 2021 was al bepaald dat er voortaan minimaal drie medewerkers op een groep moeten staan, in plaats van twee. Dat bleek door personeelsgebrek niet altijd haalbaar. Daarom besloot hij een jaar geleden dat het dagprogramma mag worden ingekort als er maar twee groepsleiders beschikbaar zijn. Jongeren zitten dan vaker achter gesloten deuren.
De minister heeft Teylingereind meer tijd gegeven voor de geplande uitbreiding van de instelling. Een goede zaak, vindt directeur Beumer. „Dat geeft ons de tijd om verder te werken aan onze personele bezetting.”
Ingesloten
In Teylingereind ontbijten jongeren sinds juni op de cel, zodat minder mensen nodig zijn. Wanneer er overdag geen drie medewerkers zijn, wordt met halve groepen gewerkt: de andere helft wordt dan ingesloten. Ook beperkt de jeugdgevangenis de inzet van zzp’ers tot maximaal dertig procent.
De maatregelen werpen hun vruchten af, constateert ze. „We zien een lager verzuim onder de groepsleiders en een voorzichtige groei in onze personele bezetting. Ook het aantal incidenten is sterk verminderd.”
Het sluit aan bij eerdere bevindingen van Peer van der Helm. „De relatie tussen werkklimaat en leefklimaat is wetenschappelijk bewezen. Wanneer er voldoende mensen werken en ze goed opgeleid zijn, voelen jongeren zich veiliger.”
De inspecties constateren dat er veel is gebeurd om de personele bezetting op peil te brengen. In september beëindigden zij daarom het verscherpte toezicht op alle instellingen.
Kritiek
Tegelijkertijd is er ook kritiek op de gang van zaken. Juridisch adviseur Maartje Berger van Defence for Children noemt het een zorgelijke ontwikkeling dat justitiële jeugdinrichtingen het dagprogramma mogen inkorten om de druk om het personeel te verminderen. „Deze maatregelen schenden fundamentele rechten van jongeren”, stelt ze.
Het programma, oftewel de tijd die jongeren met elkaar doorbrengen in Teylingereind, is teruggebracht naar 72 uur per week: lager dan de wettelijke standaard van 77 uur. Het is nog wel hoger dan het minimum van 62 uur dat de minister heeft ingesteld.
Directeur Soraya Beumer is zich ervan bewust dat het programma van 72 uur niet voldoet aan de wettelijke standaard. „Ons pedagogische klimaat is erbij gebaat dat je jongeren ziet. Maar soms moet je kiezen tussen kwaden. Medewerkers moeten hun werk veilig kunnen doen. Ook jongeren zijn ermee gediend dat medewerkers op een goede manier de touwtjes in handen hebben.”
Defence for Children ziet liefst zo min mogelijk jongeren in detentie. Volgens het Kinderrechtenverdrag van de Verenigde Naties is opsluiten een uiterste maatregel, legt Berger uit. Volgens dat verdrag én richtlijnen van de Europese Unie hebben minderjarigen recht op herintegratie en een waardige behandeling. Als je ze tóch opsluit, moet je zorgen dat ze vooruit kunnen, vindt zij. „Voorwaarden zijn een gezond pedagogisch klimaat, behandeling van problematiek en het creëren van toekomstperspectief.” Het schrappen van het gezamenlijke ontbijt vindt ze daarom geen goed idee. „Het is juist een setting waarin een jongere weer kan leren wat normaal is.”
Averechts effect
Berger denkt dat het strengere regime een averechts effect kan hebben. „Het gedrag van jongeren wordt alleen maar moeilijker als je ze vaker opsluit. Situaties zullen eerder escaleren, het personeel voelt zich onveiliger, er wordt sneller repressie toegepast. Zo kom je in een neerwaartse spiraal terecht. Terwijl er de laatste decennia juist goede stappen zijn gezet om een beter leefklimaat te krijgen.”
In 2007 was de situatie in alle jeugdgevangenissen alarmerend, zo bleek uit alle inspectierapporten. „Het waren hell holes”, vertelt Van der Helm. Hij vindt het een goede zaak dat Teylingereind en andere jeugdgevangenissen sinds die tijd zelf vragen om onderzoek. „Zo houden ze zichzelf een spiegel voor. Als ik die jaren terugkijk, zie ik een stijgende lijn.”
Lees hier het artikel in het Leidsch Dagblad